当

Í

dāng

1. болу, атқару, көтеру, арқалау

开会当主席 — мәжілістің төрағасы болды

人民当了主人 — халық қожайын болды

敢作敢当 — қолымен еткенін мойнымен көтереді

【当选】 ... болып сайлау, сайланып кету, сайлану

他当选为代表 — ол халық өкілі болып сайланды

2. меңгеру, билеу, басқару, жүргізу

当家 — шаңырақ басқару, үй ұстау, билік жүргізу, қожайын болу, қожайындық құру, билеу, басқару

当家菜 — сүбелі көкөніс, негізгі көктат

当权 — билік жүргізу, үстемдік құру, әкімшілік жүргізу, әкімдік құру

3. жатыс септігінің жалғаулары міндетін атқарады

当学习的时候，不要做别的事 — үйрену кезінде көлденең жұмыспен айналыспау керек

当街 — уөшеде, базарда

当院 — аулада

当中 — ортасында

当面 — алдында, өз алдында, бетпе-бет

当初 — бастапта, әуелде, алғашта

【当年】, 【当日】 өткенде, баяғыда, тұста, кезде, шақта

想当年我离家的时候，这里还没有火车 — мен ауылдан аттанған тұста бұл маңға пойыз келе қоймаған еді

【当即】 жалма-жан, қолма-қол, дереуме-дереу, сол сәтте-ақ, сол жерде-ақ, табанда-ақ, лезде-ақ, сол заматта-ақ, дереу, табанда, лезде

当即散会 — мәжіліс табанда-ақ тарай жөнелді

【当前】 бұл тұста, қазіргі мезетте, көз алда, қазір, қазіргі, алда, алдағы

当前任务 — қазіргі міндет

【当下】 осы қазір, міне қазір, қазір-ақ, қазір, дереу, табанда, заман, замат

当下就去 — қазір-ақ барамыз

4. шамалас, деңгейлес, қаралас, қарайлас, үзеңгілес, тең

旗鼓相当 — күші шамалас, қабілеті қарайлас

门当户对 — өзі теңдес, терезесі тең, өзі теңді, өзіне пар

5. тиіс, қажет, керек

当办就办 — бітіруге тиіс жұмысты бітіру керек

当然拜 — уәжіп намаз

不当问的不问 — сұрау қажетсіз жәйттерді сұрамаған жөн

6. бас, ұш, шет

瓦当 — қаңылтақ кірпіштің шеті

7. шарқ-шұрқ, шақ-шұқ, қаңғыр-құңғыр, даңғыр-дұңғыр, салдыр-сұлдыр, тарс-тұрс, т. б. еліктеуіш сөздер міндетін атқарады

当的一声 — бірдеңе салдыр ете түсті

小锣敲得当当响 — кішкентай даңғараны қаңғыр-құңғыр соғып келеді

【当啷】 шылдыр-шылдыр, сылдыр-сылдыр, сыңғыр-сыңғыр, шық-шық, т. б. еліктеуіш сөздер міндетін атқарады

当啷当啷，上课铃响了 — шылдыр-шылдыр етіп сабақ қоңырауы естілді

【丁当】 丁 әрпіне қамтылған ‘丁当’ -ға қараңыз

【当心】 сақ болу, сақ жүру, абай болу, байқап жүру, аңдап басу, сақтану, абайлау, байқау, аңдау

【当归】 сыбызғы қурай, ай балдырған, балдырған

欧当归 — сүйментамыр

II

dàng

1. лайық, лайықты, үйлесімді, орынды, қалыпты, дәл, бабында

处理得当 — лайықты шешілмеген

这个字用得不恰当 — мынау сөз орынды қолданылмапты

妥当的办法 — үйлесімді әдіс

适当的休息 — қалыпты демалыс

2. ретінде, есебінде, қатарында, тең, барабар

一个人当俩人用 — бір өзі екі кісіге тең

3. есептеу, санау, балау, ету, білу, ойлау, деу

你当我不知道吗？ — мен білмейді ғой деп жүрсің бе?

把有利于人民的事当自己的事 — халық мүддесіне пайдалы жұмысты өз жұмысы есептейді

4. сол, анау, ол

他当天就走了 — ол сол күні-ақ кетіп қалды

【当年】 сол жыл, осы жыл, жылма-жыл

当年种，当年收 — сол еккен жылы-ақ өнім алады

当年受益 — жылма-жыл игілігін көреді

当日 — сол күні, осы күні, күнбе-күн

5. кепілге қою, кіреуге қою; кепілдеме, кіреулеме

上当 — алданып қалу, қапы қалу, шырғаға түсу, тұзаққа ілігу, қақпанға түсу, дәт деп қалу, тақырға отырып қалу, алдану, сорлау